భోజరాజీయం: అనంతామాత్యుడు

[డా. జి వి పూర్ణచందు గారు రచించిన ‘భోజరాజీయం: అనంతామాత్యుడు’ అనే వ్యాసాన్ని అందిస్తున్నాము.]

శ్రీ అనంతామాత్యుడు తెలుగు కావ్యాలలో ఉపాఖ్యానాలుగా కల్పిత కథల్ని చెప్పటం ప్రారంభించిన మహాకవి. స్వకపోలకల్పిత గాథలతో కవుల అనేక స్వతంత్ర కావ్యాల నిర్మాణానికి బాటలు వేసిన వాడాయన. భోజరాజీయంలో మదనరేఖ లాంటి ఉదాత్త పాత్రల సృష్టికర్త కూడా ఆయనే! ఆముక్తమాల్యదలో మాలదాసరి కథ, పాండురంగ మహత్మ్యంలో సుశీలకథ, కళాపూర్ణోదయంలో మధురలాలస కథల అవతరణకు అనంతయ్య భోజరాజీయం ఒక ప్రేరణ కావచ్చు కూడా!

అసలు పేరు అనంతయ్య

“అనంతయ నామధేయ ప్రణీతంబైన భోజరాజీయంబను కావ్యంబునందు” అంటూ తనపేరు అనంతయ్య అని చెప్పుకున్నాడు. నియోగి బ్రాహ్మణుడు కావటాన జనం నోట అనంతామాత్యుడై ఉంటాడు. ఆయన ఏ రాజునీ ఆశ్రయించలేదు. ఎక్కడా కొలువు చెయ్యలేదు.

శ్రీనాధుడి యుగంలో పోతన, తిక్కన, మడికి సింగన, జక్కన, గౌరనమంత్రి, దగ్గుపల్లి దుగ్గన , పిల్లలమఱ్ఱి పినవీరభద్రుడు, దూబగుంట నారాయణకవి, పిడుపర్తి సోమన, నంది మల్లయ, ఘంటసింగయ, కొఱవి గోపరాజు వెన్నెలకంటి అన్నయ లాంటి కవుల సమూహం వర్థిల్లిన కాలంలో కవనం సాగించినవాడు అనంతామాత్యుడు.

కవిహృదయం ఇదీ

“శతకూపాధిక దీర్ఘిక
శతవాస్యధికంబు క్రతువు , శతయజ్ఞసము
న్నతుఁడొక్క సుతుడు; దత్సుత
శతకంబున ‘కెక్కు డొక్క సత్యోక్తి నృపా”

అనంతయ్యగారి ఈ పద్యాన్ని చదివితే నన్నయగారి “నుతజలపూరితంబులగునూతులు నూఱిటికంటె సూనృతవ్రత యొక బావి మేలు..” పద్యం గుర్తుకొస్తుంది. నన్నయగారు చెప్పిందంతా నాలుగుమాటల్లో క్లుప్తంగా చెప్పి తన ప్రతిభను నిరూపించుకున్నాడాయన. అనంతయ్యగారికి కావ్యప్రయోజనం గురించిన స్పష్టమైన అవగాహన ఉంది.

“సకలవిద్యలయందుఁ జర్చింపఁ గవిత యుత్కృష్టమండ్రది నిత్యకీర్తికొఱకు
నర్థాప్తికొఱకు నా వ్యవహార లక్షణం బెరిఁగెడు కొఱకు ననేకవిధము
లగు నమంగళముల హరియించుకొఱకు నుచితనిత్యసౌఖ్యసంసిద్ధి కొఱకు
నొనరఁ గాంతాసమ్మితోపపదేశంబునఁ బ్రీతిమై హితమాచరించు కొఱకు
నయ్యెఁ గానఁ బెద్ద లాదరించెద రంచునేర్పుకొలఁది గృతితి యొనర్పఁబూనితి”

అంటూ, కావ్యప్రయోజనాన్ని విశదీకరించాడాయన. “కావ్యంయశసే అర్థకృతే వ్యవహార విదే శివేతరక్షతయే కాంతాసమ్మితయోపదేశయుజే” అనే ముమ్మటాచార్యుడి శ్లోకానికి ఇది అనంతయ్య తెనుగు. మిగతా ప్రయోజనాలెలా ఉన్నా “అమంగళముల హరియించు కొఱకు” ఆయన కావ్యరచన చేశాడని పిస్తుంది.

“నూతనంబయ్యు బురాతనకృతులపట్ల సంతత సేవ్యమై జరుగు” కొత్తగా రాస్తున్నప్పటికీ ప్రాచీన కావ్యాలపట్ల ఆరాధన ఉందంటూనే, స్వంతంగా కథని కథనాన్ని సృష్టించే పనిలో పడ్డాడు అనంతయ్య. విక్రమార్కుని కథల్లా కాకుండా అనంతుని కథలు స్వీయకల్పితాలు. అప్పటికి తెలుగులో అలవాటులేని ప్రక్రియ కథాకల్పన.

“భోజుఁడు ప్రసన్నవదనాం/భోజుఁడు నిఖిలార్థి కల్ప భూజుఁడు విలస/త్తేజుఁడు సంభృత సుకవి స/మాజుఁడు రూపాది జిత రమాజుఁడు జగతిన్” అంటూ భోజుణ్ణి వర్ణిస్తాడాయన. కానీ, భోజరాజీయం కావ్యం భోజుడు కథానాయకుడిగా సాగలేదు. అనేక చిత్రకథలు, ధర్మరీతులు నీతులు వివరిస్తూనే దండలో దారంలా భోజుడి చరిత్ర చెప్తానని సంకల్పం చెప్పుకున్నాడు.

“సూత్రకధ భోజరాజ చ/రిత్రము యానడుమ ధర్మరీతులు నీతుల్‌
చిత్రకధలై తలిర్పఁగ/శ్రోత్రసుఖముగా నొనర్పఁ జొప్పడి యుండున్”

నిజానికి, ధర్మరీతులు, నీతులు వాటికి మించి చిత్రకథల నడుమ భోజుడి కథ సన్నగా కనిపిస్తుందీ కావ్యంలో! భోజుడి కోసం కాదు, అనంతయ్య చెప్పే చిత్రవిచిత్ర కథల కోసం ఈ కావ్యాన్ని చదవాలి. ఈ కథల్లో ‘పుష్పగంధి కథ’ కవిహృదయాన్ని మనకు పట్టిస్తుంది. పుష్పగంధిని పెళ్ళాడిన వాణ్ణి ఏడవ రోజే బ్రహ్మరాక్షసుడు పట్టుకుంటాడని ఆమె జాతకంలో ఉన్నదని తెలిసి కూడా రత్నమండనుడు ఆమెనే పెళ్ళాడి బ్రహ్మరాక్షసుడి చేతికి చిక్కుతాడు. తల్లిదండ్రులకు చెప్పి ఆహారంగా మారటానికి తప్పకుండా తిరిగి వస్తానని బతిమాలు కుంటాడు. అందుకు నిరూపణగా పులికి చిక్కిన ఓ గోవు తన బిడ్డకు పాలిచ్చి వస్తానని చెప్పి వెళ్లి తిరిగివచ్చి మాట నిలబెట్తుకున్న కథని ఉదాహరిస్తాడు. సత్యవ్రత దీక్ష, ఆకలిమీద ఉన్నవాడికి అన్నం పెట్టటం లాంటి గృహస్థు ధర్మాల్ని చాటి చెప్పటం ఈ కథలో కవి లక్ష్యం.

గోవ్యాఘ్ర సంవాదం

అడవిలో గడ్ది మేసే ఒక ఆవు పులికి పట్టుబడింది. ఇందులో కొత్తదనం ఏమీ లేదు. కానీ భోజరాజీయంలోని గోవ్యాఘ్ర సంవాదం కథలో పులికి పట్టుబడ్ద గోవు ఆ పులితో జరిపిన సంభాషణలో మనుషులు మరిచిన మానవ సంబంధాల విలువలే కనిపిస్తాయి. ‘గోవ్యాఘ్ర సంవాదము’ చాలా ప్రసిద్ధి చెందిన కథ. పులికి ఆహారంగా దొరికిన ఆవు తన బిడ్డకు పాలిచ్చి మళ్ళీ వస్తానని అనేక శపధాలు చేసి నమ్మకం కల్పిస్తుంది. పులి దాన్ని నమ్మదు. అప్పుడా గోవు..

“అపరాహ్ణ వేళయం దతిథి యాఁకొనివచ్చి యడిగినఁ బెట్టక కడపువాని
గతికి, నర్థాపేక్షఁ గన్నియఁ గొనిపోయి ముసలికి నిచ్చు తామసునిగతికి,
బాపంబు లేకయె పత్నిఁ బరిత్యజించినవానిగతికి, నాశ్రిత చయంబు
గ్రాసంబు లేక దుఃఖముల నొందఁగ నసద్వ్యయమాచరించినవాని గతికి
ధారవోసిన ధనమీక తత్ప్రతిగ్రహీత బలుమాఱు నడిగించుదాతగతికిఁ
బోవుదాన నింటికిని నే బోయి మరలిరాకతక్కితినేఁ బుండరీకవర్య”

“మధ్యాహ్నం వేళ అతిథి ఆకలితో వస్తే అన్నం పెట్టని వాడికి చుట్టుకునే పాపం, డబ్బు మీద ఆశతో కన్నె పిల్లని ముసలివాడికి కట్టబెట్టే తామసుడికి చుట్టుకునే పాపం, ఏ తప్పూ చేయని భార్యని కష్టపెట్టి వదిలేసిన వాడికి చుట్టుకునే పాపం, పనిచేయించుకుని జీతం ఇవ్వని యజమానికి చుట్టుకునే పాపం, ఇస్తానని చెప్పి దానం ఇవ్వకుండా మాటిమాటికీ అడిగించుకునే వాడికి చుట్టుకునే పాపం ఈ పాపాలన్నీ నేను బిడ్డకు పాలిచ్చి తిరిగి రాకపోతే నాకు చుట్టుకుంటాయి” అంటుంది ధేనువు. పులి అనుమతితో ఇంటికి వెళ్లి తన లేగకు అనేక హితవులు చెప్తుంది:

“ఒంటి జరింపకు పొలమున/నింటికిం గడు ప్రొద్దుగలుగ నేతెంచుచురా
వెంటబడి పొడుచుగోవుల/జంటఁ జనకు క్రయ్యంబడకు సందడియగుచో”

ఒక్కదానివే మేతకు వెళ్లకు. ఇంకా పొద్దు ఉండగానే ఇంటికి తిరిగి వచ్చెయ్యి. వెంటపడి పొడిచే ఆవులతో జంటగా వెళ్ళకు, కాలువల దగ్గరకు వెళ్ళకు అని హితవు చెప్తుంది. “నూఁతుల దరులను, లోఁతగు/పాఁతటి కసవులను నెట్టిపచ్చిక యున్నన్‌ /బ్రాఁతిపడి మేయఁబోకుము/మూఁతి నిడకు ముగ్రసత్త్వములు గలనీటన్” – “నూతుల దగ్గరకు వెళ్ళకు. లోతైన గడ్డిపాతరలు వేసిన చోట ఎలాంటి గడ్డి ఉన్నా ఆశపడి మేతకు వెళ్ళకు, ఉగ్రంగా ప్రవహించే నదిలో నీళ్ళు తాగటానికి మూతి బెట్టకు” అని! తల్లి గోవు నీతులు చెప్తుంటే దాని దూడకు అనుమానం వచ్చి అడుగుతుంది.. “అమ్మా! నిన్ను మన విప్రవరేణ్యుడు డబ్బుకోసం అమ్మేశాడా? లేక తన కూతురికి ఇవ్వదలచాడా? లేక పుణ్యకాలంలో ఎవ్వరికైనా దానంగా ధారపోశాడా?” అని! చెప్పలేక చెప్పలేక అసలు సంగతి చెప్పేస్తుంది ధేనువు.

పులి దగ్గరకు తిరిగి వెళ్లి, ఆవు “..గంగడోలు బిగియఁగఁ./దనమెడ యెత్తుకొని” తనని తినవలసిందిగా నిలబడింది. ఆ పులి “..వెనువెనుకకె పోవుఁగాని విఱువదు దానిన్..” ఇలా వివరిస్తాడు కవి.

మదనరేఖ కథ

మగధ దేశంలో అంభీరుడనే రాజుగారి కూతురు మదనరేఖ. గురుపుత్రుడు కామిస్తే, తనకు పెళ్ళయిన తరువాత భర్త అనుమతితో వచ్చి అతని కోరిక నెరవేరుస్తానంటుంది. తరువాత తంత్రి అనే రాజకుమారుడితో ఆమె పెళ్లి అవుతుంది. పెళ్ళయ్యాకే అసలు కథ మొదలౌతుంది. ఇప్పుడు మదనరేఖ గురుపుత్రుడికిచ్చిన మాట చెల్లించుకోవాలి. చెల్లించుకోవాలంటే భర్తకు నిజం చెప్పి అనుమతి కోరాలి. ఏ భర్త ఇందుకు అంగీకరిస్తాడు? ఆ సంగతి ఎలా చెప్పగలదు? గురుపుత్రుడిని మరిచిపోదాం అంటే అసత్య దోషం మహా పాపం.

“విప్రపాలికిఁ బోయి వేగ వచ్చెద నన్న నృపదూతికల నాకు నిల్పరాదు,
మగనికోరికి దీర్చి మఱీ వత్తు నని యేను జనిన నసత్యదోషంబు వచ్చు,
నీపూట దప్పించి యెల్లి చూచెద నని పతివేడ్కఁ చెఱచుట పాడి గాదు
పతితోన చెప్పి యీపని యొనర్చెద నన్న నెఱుఁగరా దాతని హృదయసరణి
ధర్మ సూక్ష్మ ‘మెవ్విధము? దుర్బలప్రబ
లంబు లెఱిఁగి నిశ్చయంబు సేయు
వార లెవ్వ రిచట వ్రాక్రుచ్చి యొక రితోఁ
జెప్ప రాదు, త్రోపు సేయరాదు”

మదనరేఖ పొందిన మానసిక క్షోభనంతా ఈ పద్యంలో వర్ణిస్తాడు: ఇలా కథను నడుపుతూ పోవటం వలన పాఠకుడు మదనరేఖ పక్షం వహించి కథలో లీనమౌతాడు. సస్పెన్సు బాగా పండుతుంది. ఈమె పరిస్థితి ఇలా ఉంటే, మదనరేఖను పెళ్ళాడిన తంత్రిభూపాలుడి మానసిక స్థితి ఇంకెలా ఉంటుందో ఊహించుకోవచ్చు. తన భార్యకు అసత్యదోషం కలగకుండానూ తనకు అప్రదిష్ఠ రాకుండా ఉండాలంటే ఏం చెయ్యాలి? తన నిజాయితీని చాటుతూ మదన రేఖ ఎన్నో విషయాలు చెప్తుంది.

“అతివల మాయలు పెక్కులు/పతుల మొఱఁగఁ దలఁచి రేని పట్టఁగ వశమే
పతిభక్తి నిరతలగు న/య్యతివలు ఎనరుగాక యాదుర్గుణముల్”

ఆడది గీత దాటాలనుకుంటే గుమ్మానిక్కూడా తెలీకుండా దాటగలదని ఓ సినిమాలో నాయకుడు అంటాడు. పతుల్ని వంచన చేయాలనుకుంటే అతివల్ని ఆపగలగటం ఎవరి తరమూ కాదు. కానీ, పతివ్రతలు అలాంటి దుర్గుణాలు గైకొనరుగాక.. అని!

“ఎఱిఁగి యెఱిఁగి యొరుపానికిఁదెఱవఁ బనుచుపనికి సమ్మతింపదు చిత్తం
బఱిముఱి నసత్యదోషము పఱతెంచుట సిద్ధమెట్లు పనుపక యున్నన్”

చివరికి పెద్దమనసుతో భర్త తంత్రీ భూపాలుడు ఆమెను పంపటానికే నిశ్చయించుకుంటాడు గురుపుత్రుడి కోరిక తీర్చటానికి బయల్దేరింది మదనరేఖ.

దారిలో ఓ రాక్షసుడు ఆమెని తినటానికి సిద్ధపడతాడు. మదనరేఖ తన కథనంతా చెప్పి, అసత్య దోషం అంటకుండా గురుపుత్రుణ్ణి కలిసి తప్పకుండా వస్తానని వేడుకుంటుంది. రాక్షసుడు సరేనని వదిలేస్తాడు. ఇచ్చిన మాటకు కట్టుబడి ఇంత త్యాగం చేసి వచ్చిన మదనరేఖను చూసి గురుపుత్రుడు తన తప్పుకు సిగ్గుపడతాడు. సత్యవాక్పాలన విలువని అర్థం చేసుకుంటాడు.

“నీ పంతము చెల్లించితి/నీపతికడ కేఁగుమింక; నీ సూనృతని
ష్ఠాపారీణత జగమున /దీపించుంగాక! సమ్స్తుతికి బట్తగుచున్”

“నీ మాట నిలబెట్టుకున్నావు. ఇంక నీ భర్త దగ్గరకే వెళ్లు నీ సత్యనిష్ఠా పారీణత లోకం అంతా మెచ్చుకుంటుంది” అని ఆమెను అంటకుండానే పంపించేస్తాడు. ఆమె తిరిగ రాక్షసుడి దగ్గరకెళ్లింది. అప్పుడు ఆమె ఇలా ఉందట:

“తావి గొనని పుష్పదామంబు విధమునఁ/జిదుమఁబడని మావి చిగురు భంగిఁ
ద్రావఁబడని నవసుధాధార పగిదిని/జెలువఁజూడ సురత చిహ్నలేదు”

కోయబడని పువ్వులాగా, చిదుమబడని మావి చిగురులాగా, త్రాగబడని సుధారసంలాగా శరీరం మీద సురతం జరిగిందన్న ఏ చిహ్నము లేకుండా ఉంది. కాళిదాసు చెప్పిన “అనాఘ్రాతం పుష్పం కిసలయ మలూపం కరరుహై” అనే శ్లోకం ఇది చదివితే గుర్తుకొస్తుంది మనకి.

సత్యనిష్ఠ ఇంత గొప్పదా అని ఆశ్చర్యపడి రాక్షసుడు కూడా ఆమెని వదిలేస్తాడు. జరిగిందంతా తెలుసుకుని తన భార్య పాతివ్రత్య మహిమకి భర్త తంత్రి భూపాలుడూ ముగ్ధుడౌతాడు. శ్రీమహావిష్ణువు ప్రత్యక్షమై వరాలు అనుగ్రహిస్తారు. ఈ కథని గోవు పులికి చెప్తుంది.

మిక్కీమౌస్ కార్టూన్ కథ

ప్రత్యేకమైన శైలిలో కనిపించే వచనం చిన్నయసూరిగారికి ఎలా పట్టుబడిందా అని చాలా మంది ఆలోచిస్తుంటారు. చిట్టెలుక కథలో అనంతుడు వ్రాసిన ఈ వచనం చూడండి. మూలం బోధపడ్తుంది.

“అచ్చిఱుత యెలుక తన తొఱటలోనన యుండి వెలుపలికిఁ దన మూతి సాపుచుం దలచూపి మరలం దిగుచుచు నర్థశరీరంబు దోఁప నిగుడి మగుడుచుఁ బుచ్ఛంబు దక్కం దక్కటి శరీరంబంతయు బయలుపడ నించుక సేపు కంపంబునొందుచు నుండియుండి మఱచి తలఁచిన ట్లదరిపడి తిరిగి తొఱ్ఱ జొచ్చుచు, వెండియు నుండలేక వెలువడి శాఖామార్గంబునం గొంత దవ్వరిగి పర్ణరవంబులు కర్ణంబులు సోఁకినం బెదరి కోటద్వారంబునకుం బఱతెంచుచు నిట్లు శైశవక్రీడలు నడిపి తదనంతరంబ యెలప్రాయంబు-సొచ్చుడు నూఁగుదోసపిందెగతి నందంబగు దేహంబును దరుణశాకినీ మూలంబును బోలువాలంబును శాల్మలితూలకంబళంబువిధంబున నత్యంతమృదులం బగునుదరంబును నాఖుకర్ణి పర్ణంపర్ణంబులమాడ్కి ఱిక్కించుకుని యున్న కర్ణ౦బులును నలంతిపూస లంటించినట్టు దనరుకనుంగవయును నుచ్చింత పువ్వులలోని కేసరంబుల క్రియ భాసురంబగు పలువరుసయు, దనవయోరూపంబున కనురూపంబు లగుచుండఁ జెలంగి నెలగొమ్మలెక్కి వ్రేలుచుఁ బలిష్ఠంబు లగుతిర్యశ్శాఖలపై ద్రుళ్లగింతలు వెట్టుచు నాకుజొంపంబులు సొచ్చి దాఁగుచు నిటు బహువిధంబుల విహరించుచుండునమ్తూవక యోషం జూచి యొుక్కమూపషక తరుణ పురుషుండు వివశాంతకఃకరుణుం డగుచుఁ జుఱచుఱనామ్రాఁకు ప్రాఁకి వేగిరపడి చెనకిన నది కినుకతోడ..” ఇది అనుకరించటానికి సాధ్యమయ్యే నడక కాదు. మాటల్నీ నటననీ మిమిక్రీ చేయగలరు గానీ, ఇలాంటి వ్రాతని మిమిక్రీ చేయటం కష్టసాధ్యమే!

మిక్కీ మౌస్ కార్టూన్ సీరియల్ని చూసి అందరూ ఆనందిస్తారు. మూషిక యువతుల యౌవన విలాసాల్ని అనంతుడు వర్ణించింది వర్ణించినట్టు కార్టూన్ చిత్రం తీస్తే 500 యేళ్ల క్రితమే హాలీవుడ్ తరహా ఆలోచనలను ఒక తెలుగువాడు చేశాడా అని ఆశ్చర్య పోతాం.

చెదరఁగఁ ద్రవ్వుగోళ్లఁ గొని చెక్కిలి వ్రేసినదట మూషిక యువతి మూషిక యువకుడి బుగ్గ మీద!

“ధనఠహితుండు, పుత్రసముదాయనమేతుడు, ఉపాయశూన్య వర్తనుడు, అరయంగ నాద్విజుడు! తత్ప్రియభామయు బుద్ది హీన, జీవన మొనరింపలేధు, ఇలువాడ నెఱుంగదు. భాండ శుద్ధిలేదు. అనిశము పోరుచుండు, తదుపాత్త పురాకృత కర్మమో యనన్‌” ఇది చంపకమాల పద్యం. దీన్ని ఇలా వరుసగా వ్రాస్తే కవితాత్మకమైన వచనంగా కనిపిస్తుంది. ఆ శైలిని పట్టుకున్నవాడు చిన్నయ సూరి.

వచనం వచనం లాగానే ఉండి అందులో కవితాంశాలుంటే, అది వచనకవిత్వం. బాణుని ‘కాదంబరి’, దండి ‘దశకుమారచరితము’ వచన కవిత్వాలే! వచనం చదువుతుంటే పద్యం చదువుతున్నట్టనిపిస్తే అది వచన పద్యం. వచనంలో కవిత్వం బాగా ఉన్నదనిపిస్తే అది వచన కవిత్వం. వచనకవిత్వం ప్రాచీనసాహిత్యంలో కూడా దొరుకుతుందనటానికి అనంతయ్య ఒక ఉదాహరణ.

అన్నదాన మహాత్మ్యం

అన్నంబు బలకరం బన్న మాయుర్వృద్ధి/కర మన్న మత్యంత కాంతికరము
తనుఁ జంప వచ్చిన ఘనశత్రువునకు నైన/ నన్నంబు బంధుత్వ మావహించు
నన్నంబువలనన యమరులు ప్రీతులై/ పరులకుఁ గోరినవరము లిత్తు
రన్నదానముఁ బోల వన్యదానంబులు/ ధరణిలోపల నెల్లదానములకు
ఫలము సరిగఁ జెప్పఁబడుగాని యన్నదా
నంబుసేఁత కీఫలం బనంగ
నబ్జభవుఁడు నోపఁ డటు గాన నీవును
నన్నదానపరుఁడ వగుము భూప!

అన్నదానం ఎంత చేస్తే అంత ఐశ్వర్యవంతులౌతారని, బలాన్ని, ఆయుర్వృద్ధిని, శరీరానికి కాంతినీ అన్నం కలిగిస్తుందనీ, తనని చంపవచ్చే వాడికి అన్నం పెడితే మనసు మారి బంధుత్వం ఆవహిస్తుందని, అన్నదానం వలన దేవతలు ప్రీతినొంది కోరిన వరాలిస్తారనీ, అన్యదానాలకన్నా అన్నదానం గొప్పదని భోజుడికి వివరించిన సందర్భంలోది ఈ పద్యం. భోజరాజీయం అనేకన్నా ఈ కావ్యాన్ని భోజన దానీయం అంటే సబబుగా ఉంటుంది. కథలో కథల్ని కూరుస్తూ ఒక కావ్యంగా మలచటం దశకుమారచరిత్ర లాంటి సంస్కృత కావ్యాల్లో మనం చూసిందే! కానీ, తెలుగులో ఈ స్వతంత్రంగా ఈ కార్యాన్ని ఆరంభించినవాడు అనంతయ్యేనని పండితాభిప్రాయం.

అనంతయ్య ఎవరు?

క్షితిఁగ్రతుకర్తనా వినుతి చేకొని పంచమ వేదమైన భా
రతముఁ దెనుంగు బాస నభిరామముగా రచియించినట్టి యు
న్నత చరితుండు తీక్కకవి నాయకుఁడాదట మెచ్చి భవ్యభా
రతియనఁ బేరుగన్నకవిరత్నము బయ్వనమంత్రి యల్పుఁడే

ప్రభువులవారి వినతి మేరకు పంచమవేదమైన భారతాన్ని అభిరామంగా రచించిన ఉన్నత చరితుడు తిక్కన మహాకవి మెచ్చి భవ్యభారతి బిరుదునిచ్చి గౌరవించిన కవిరత్నం.. బయ్యన మంత్రి. మన అనంతయ్యగారి తాత ఆయన! బయ్యనమంత్రి దండనాథుడు కూడా! ఈ బయ్యనగారి కొడుకు పేరు ముమ్మడన్న. అతని పుత్రుడు. తిక్కన. తనను గౌరవించిన కవిత్రయ తిక్కన పేరునే తన మనుమడికి పెట్టుకున్నాడు బయ్యన. ఈ తిక్కనగారికి ఆరుగురు కొడుకులు. వారిలో అనంతామాత్యుడు ఒకరు.

“ఈయార్వురు నొక్కొక్కఁడు/వేయిండ్లకు మొదలుగాఁగ వెలయుదురని కా/
దే యాఱువేల పే రిడి/రీయన్వయమునకు నేష్యమెఱిఁగిన పెద్దల్”

అంటూ, ఈ ఆరుగురూ ఒక్కక్కడూ వెయ్యిళ్ళకు ఆద్యు డనదగినవాళ్లు కాబట్టే ఆరువేలవారనే ప్రసిద్ధి ఏర్పడిందని తన అన్నదమ్ముల ప్రశస్తిని చమత్కరించాడు అనంతయ్య. అనంతయ్య కౌండిన్య గోత్రుడు, ఆరువేల నియోగి. అతని తమ్ముడు చిట్టన్న కూడా సత్కవి అని పేర్కొన్నాడు.

ఊరు శ్రీకాకుళమే!

“విలసితంబగు కృష్ణవేణీమలాపహారిణిభీమరథినాథరిత్రియందు
దనరు నదీత్రయాంతర్వేదియగు పావనక్షేత్రమున శోభనములకెల్ల
ధరనివాసంబగు పెరమగూరిపురంబునందు విద్వజ్జనానందమైన
జీవనస్థితిజేత జెన్నొంది వంశకర్తృత్వసంపత్తిఁ బ్రభుత్వమొంది
నెమ్మిబ్రత్యక్ష పరమపదమ్మనంగ నొప్పు
శ్రీకాకుళంబున కొడయుడైన
యంధ్రవల్లభహరిసేవ నలరుచుండుఁ
బెక్కుభంగుల ముమ్మడితిక్కవిభుఁడు”

అనంతయ్య తండ్రి శ్రీకాకుళాంధ్రదేవుని భక్తుడు. ఆయనకు విద్వజ్జనానందమైన జీవనస్థితి పెరుమగూరు గ్రామంలో ఉండేది. పెరుమగూరు అంటే ఏదనే విషయం మీద ఆంధ్రకవితరంగిణిలో చాగంటి శేషయ్యగారు వివరణాత్మక చర్చ చేశారు. పెరుమగూరు పెరుమాళ్లుకు సంబంధించిన గ్రామం కావచ్చు. పేరు+ ఆరు=పేరారు/పేరు+ఏరు=పేరేరు అనే పేర్లు కృష్ణకు సంబంధించి కనిపిస్తాయి. ఈ పెరుమగూరు కృష్ణ ఒడ్డున గ్రామం అనే అర్థాన్ని సూచించవచ్చు కూడా!

నామసామ్యాన్నిబట్టి పెరుమగూరు విజయవాడ పక్కన పెనమలూరు కావచ్చునని మొదట భావించారు. కానీ, పెనమలూరులో ప్రాచీన వైష్ణవాలయం లేకపోవటం, కౌండిన్య గోత్రికులైన నియోగి బ్రాహ్మణులు ఎవరూ ఆ గ్రామంలో లేకపోవటం వలన పెనమలూరు పెనుమగూరు కాకపోవచ్చని చాగంటి శేషయ్యగారు నిర్థారించారు. కృష్ణాజిల్లాలోని దరువూరు కావచ్చునని నిడుడవోలు వెంకటరావుగారి అభిప్రాయం. గోల్కొండ సంచిక ఈ అనంతామాత్యుని పెరుమగూరు రాయచూరు దగ్గర ఉందని పేర్కొంది. ఉయ్యూరు దగ్గర కృష్ణ ఒడ్డున తోట్లవల్లూరు మండలంలో పెనమకూరు అనే గ్రామం ఉంది. కానీ, ఆ ఊరిలోనూ విష్ణ్వాలయం లేదు. ఇప్పుడు విష్ణ్వాలయం లేనంత మాత్రాన 500 యేళ్ల క్రితం కూడా లేదని నిర్థారించలేం. ఉండేదనేందు కావలసిన ఆధారాలు కూడా లేవు. ఎందుకంటే ఈ కృష్ణయొడ్డు గ్రామాలు తరచూ ముంపుకు గురైన పరిస్థితి కాబట్టి!

మలాపహారిణి, భీమరథీ ఇవి రెండూ కృష్ణానదికి ఉపనదులు. ఈ రెండూ కృష్ణతో జడపాయలా పెనవేసుకు సాగిన కారణంగానే కృష్ణవేణీ అనే పేరు కృష్ణానదికి సార్థకం అయ్యింది. “గంగా నర్మదా తుంగభద్రా మలాపహారిణీ కృష్ణవేణీ గోదావరీ కావేరీ భీమరథ్యాది మహానదీనాం” అంటూ సంకల్పం చెప్పుకునే మంత్రంలో మలాపహారిణీ, భీమరథి నదులపేర్లు కనిపిస్తాయి.

కలశంలోకి తీసుకున్న జలాలను తమలపాకుతో కలియతిప్పుతూ “గంగా గౌతమీ (గోదావరీ) భీమరధీ(భీమనదీ) తుంగభద్రా కావేరీ చంద్రభాగా పంపా నర్మదా యమునా సరస్వతీ కృష్ణవేణీ బాహుదా కుముద్వతీ చర్మణ్వతీ రేణుకా మలాపహారిణీ కృతమాలా తామ్రపర్డీ, విశోకా, కేశకీ గండకీ విచిత్రకా వసిష్టా ప్రవరా కాశ్యపీ సరయూ సర్వపాపహా కృశావతీ ఫల్లునీ కరతోయా పుణ్యతా ప్రణీతా వంజులాది పుణ్యమహానదీభిః పవిత్రితే” అంటూ ఈ నదుల జలాలతో పవిత్రీకరణ చేస్తున్నట్టు చెప్పుకుంటాం.

‘శృంగార శ్రీనాథము’ గ్రంథంలో వేటూరి ప్రభాకరశాస్త్రిగారు పెదకోమటి మాచారెడ్డి కుమారుడు తిప్పారెడ్డి చెరుకుమిల్లి శాసనాన్ని “కృష్ణవేణ్నామలాపహారిణీ భిమరధ్యంతర్వేది సంస్థితమ్ భోగేశ్వర్యాష్ట సంయుక్త మేకమూరుం పురోత్తమమ్” అనే వాక్యాన్ని ఉదహరించారు. ఉయ్యూరు సమీపంలోని ఏకమూరు మలాపహారిణీ భీమరథి నదుల అంతర్వేదిగా కృష్ణ ఒడ్డున ఉందని పేర్కొనటం గమనార్హం. ఉయ్యూరు, శ్రీకాకుళం అవనిగడ్డ ప్రాంతాల్లో కృష్ణ ఒడ్డున అనంతుడి కుటుంబం తాతల కాలం నుండీ ఉండేదని భావించటానికి అవకాశం ఉంది.

‘రసాభరణం’ గ్రంథాన్ని అనంతయ్య ధృవపట్టణంలో కొలువై ఉన్న శివుడికి అంకితం ఛేశాడు. ఈ ధృవపట్టణం ఏది? అది ఆయన నివాసం ఉన్న ఊరా? “ధ్రువపుర మందిరుఁడు వ్రజవధూవరుడుర్విన్” అనీ, “ధ్రువపట్టణేశుఁడు.. రక్షించు రుక్మిణీశుడు మమ్మున్” అనీ ధ్రువపురాన్ని ఆయన అనేక సందర్భాల్లో ప్రస్తావించాడు కూడా! తండ్రి పెరుమగూరు, కొడుకు ధృవపట్టణాల్లో ఎందుకున్నా రనేదీ ప్రశ్నే! తంద్రి గానీ కొడుకు గానీ ఏ రాజునీ ఆశ్రయించినట్టు అనంతుడు ఎక్కడా రాయలేదు. పైగా తన రచనలన్నింటినీ శివుడికో నరసింహుడికో అంకితం ఇచ్చుకున్నాడు కానీ ఏ ధనాధికుడికీ కృతినీయలేదు. కనీసం కృతఙ్ఞత, స్తుతి, ప్రశంస కూడా చెయ్యలేదు. కాబట్టి, తండ్రీ కొడుకులు ఇద్దరూ ఒకే ఊరిలో ఉన్నారనీ, పెరుమగూరు, ధృవపట్టణం ఒకటే కావచ్చుననీ భావించవచ్చు కూడా!

తెలుగు నేలపైన ప్రాచీన గ్రామనామాలకు సంస్కృత నామాలు ఉండవు. గుంటూరుని గర్తపురి అని సంస్కృతీకరించినట్టే, ధృవపట్టణం కూడా ఏదో తెలుగు నామానికి సంస్కృతీకరణ కావచ్చునని చాగంటి శేషయ్యగారు అభిప్రాయపడ్డారు. ‘ధృవ’ అంటే మఱ్ఱి, మోడు అనే అర్థాల్నిబట్టి, దివిసీమలో అవనిగడ్డ సమీపాన మోదుమూడి గ్రామాన్నే ధృవపట్టణంగా సంస్కృతీకరించి ఉంటాడని భావించారు ఈ కవి నివాస స్థానం పూర్వపు నైజాము రాజ్యంలో ఉండేదని కొమర్రాజువారు అభిప్రాయపడ్డారు.

“శ్రీకాకుళంబున కొడయుడైన/యంధ్రవల్లభహరిసేవ నలరుచుండుఁ” అనే వాక్యాన్ని బట్టి శ్రీకాకుళమే పెరుమగూరు, ధృవపట్టణం పేర్లతో కూడా వ్యవహరించబడేదేమో ఆలోచించవలసి ఉంటుంది. తొలి శాతవాహనుల కాలానికి శ్రీకాకుళం రాజధాని నగరంగా ఉంది. ఈ శ్రీకాకుళం దివిసీమలో ఇప్పుడు కృష్ణ ఒడ్డున ఉన్న శ్రీకాకుళం కాదు. ఆ శ్రీకాకుళం ఏనాడో కృష్ణార్పణమైంది. కృష్ణానదిలో పోతర్లంకనే శ్రీకాకుళం అని పిలిచేవారంటారు. సిముక శాతవాహనుడి మంత్రి అనంతపాలుడు పోతర్లంక వాడేనని జావ్ దుబ్రేల్ వ్రాశారు. కాలక్రమంలో కృష్ణాపరీవాహక ప్రాంతం దిశలు మార్చుకుంది. పోతర్లంక అనే శ్రీకాకుళం అనేక పర్యాయాలు నదిలో మునిగిపోగా ఎప్పటికప్పుడు మెరకమీద కొత్త గ్రామాన్ని నిర్మిస్తూ వచ్చారు. అలా కొత్తగా నిర్మితమైన పోతర్లంకే ఇప్పుడున్న శ్రీకాకుళ గ్రామం.

పోతరం అంటే, గర్వము, మదము, అతిశయం అని. ధ్రువ అంటే నిశ్చయమైనది, నిలకడ కలిగినది, కదలనిది అని అర్థాలు. మునకలెన్నో చవిచూసిన పోతర్లంక అనే శ్రీకాకుళం కృష్ణానది ఎంతపొంగినా చలించకుండా నదికి దూరంగా ఉంది కాబట్టి, ఈనాటి శ్రీకాకుళాన్నే ధ్రువపట్టణం అని సంస్కృతీకరించి ఉంటాడని ఒక ఊహ. పెరుమగూరు అంటే పెరుమాళ్ల (విష్ణువు) నివాసం అనే అర్థంలో నేటి శ్రీకాకుళమే కావచ్చు. కృష్ణ ఒడ్డున మరో తిరుపతి అంత ప్రసిద్ధిపొందిన ఏకైక వైష్ణవ క్షేత్రం శ్రీకాకుళమే నని మరిచిపోకూడదు. అనంతయ్య ఎక్కడివాడంటే, ఆంధ్రమహావిష్ణుని కార్యక్షేత్రమైన శ్రీకాకుళంవాడే నని మనం గట్టిగా నమ్మవచ్చు.

శ్రీనాథుడు 1450 వరకూ జీవించి ఉన్నాడని భావిస్తున్నారు. ఆయన మరణించేనాటికి అనంతామాత్యుడు 15 యేళ్ళవాడై ఉండాలి. శ్రీ వైష్ణవాచార్యుడైన తిరుమల నల్లాన్ గోవింద చక్రవర్తులవారిని తనకు గురువుగా చెప్పుకున్నాడు. కృష్ణాతీరంలో ఈ నాటికీ నల్లాన్ చక్రవర్తులవారు తమ శిష్యులను సంగీతసాహిత్యాలలో తీర్చి దిద్దుతున్నారు. అనంతుని వారసత్వం నేటికీ కొనసాగుతూనే ఉంది!

1890-94 లలో అముద్రిత గ్రంథ చింతామణి పత్రిక భోజరాజీయం, వరాహపురాణం, మొల్లరామాయణం, ప్రభావతీ ప్రద్యుమ్నం కావ్యాల్ని ప్రచురించిందని ఆచార్య తిరుమల రామచంద్ర వ్రాశారు. కందుకూరివారు, వావిళ్లవారు కూడా అచ్చులోకి తెచ్చారు. ఆంధ్రప్రదేశ్ సాహిత్య అకాడెమీ వారు కొండూరు వీరరాఘవాచార్యులవారి సంపాదకత్వాన పునర్ముద్రించారు. ‘భోజరాజీయం-ఒక పరిశీలన’ పేరుతో శ్రీమతి తులసీబాయి, అనంతామాత్యుని భోజరాజీయం పేరుతో వీరారెడ్డి ఎస్ పి. పరిశోధనలు చేశారు.మద్రాసు విశ్వవిద్యాలయం ఆచార్య కృష్ణమూర్తి అనంతయ్య పైన బాగా కృషిచేశారు. మన పండితులు అనంతయ్యని బాగానే స్మరించుకున్నారు. కానీ ఆయన కవితా శైలిపై ఆధునిక ధృక్కోణంతో పునర్మూల్యాంకనం చేయాల్సిన అవసరం ఇప్పుడు ఎంతైనా ఉంది! భోజరాజీయంలో ఇంక ఆనేక కథలున్నాయి. ఆయన ఇతర రచనలు రసార్ణవం, ఛందోదర్పణం గురించి చెప్పుకోవలసింది కూడా చాలా ఉంది. వాటిమీద పెద్దగా విశ్లేషణ జరగలేదు.

డా. జి వి పూర్ణచందు

డా. జి. వి. పూర్ణచందు విజయవాడ వాస్తవ్యులు, ప్రసిద్ధ ఆయుర్వేద వైద్యులు, వివిధ సాహిత్య ప్రక్రియలలో సృజనాత్మక, సామాజిక, వైఙ్ఞానిక రచనలు చేసిన సాహితీవేత్త. 130 పుస్తకాలు వివిధ ప్రచురణ సంస్థల ద్వారా ప్రచురితం అయ్యాయి. 50 అంతర్జాతీయ, జాతీయ సదస్సులలో కీలక ప్రసంగం, సభాధ్యక్షత లేదా, పత్రసమర్పణలు చేశారు. ఆంధ్రప్రదేశ్ ప్రభుత్వం కళారత్న ‘హంస’ పురస్కారం, తెలుగు విశ్వవిద్యాలయం కీర్తి పురస్కారం, సద్గురు శివానంద మూర్తి వికారి నామ సంవత్సర శ్రీరామనవమి ప్రతిభా పురస్కారం, మద్రాస్ విశ్వవిద్యాలయం ఆర్కాటు ప్రసాదరావు ధర్మనిథి పురస్కారం ఇంకా 50కి పైగా సంస్థల పురస్కారాలు అందుకున్నారు. ప్రపంచ తెలుగు రచయితల మహాసభలకు 4 పర్యాయాలు ప్రధానకార్యదర్శిగా వ్యవహరించారు.